Qozogʻiston bayrogʻi

Qozogʻiston bayrogʻi
Mamlakat	Qozogʻiston
Mutanosibligi	1:2
Qabul qilindi	4-iyun, 1992-yil (32 yil avval)
Bayroq mualliflari	Shaken Niyazbekov

Qozogʻiston bayrogʻi yoki Qozoq bayrogʻi (qozoqcha: Қазақстан туы, Qazaqstan tuy) 1992-yil 4-iyunda Qozogʻiston Sovet Sotsialistik Respublikasi bayrogʻi oʻrniga qabul qilingan. Bayroq Shaken Niyazbekov tomonidan ishlab chiqilgan.

Tavsifi

Qozogʻiston Respublikasining davlat bayrogʻida osmonda uchayotgan oltin dasht burguti ustida 32 nurli oltin quyosh tasvirlangan boʻlib, ularning ikkalasi ham moviy fonda joylashgan; koʻtargich tomonida zarhal rangda „Koshkar-muiz“ (qoʻchqor shoxlari) deb nomlangan milliy bezak naqshlari aks ettirilgan; koʻk rang mamlakatdagi turkiy xalqlar uchun diniy ahamiyatga ega, shuning uchun madaniy va etnik birlikni anglatadi; ham cheksiz osmonni hamda suvni ifodalaydi; quyosh, hayot va energiya manbai, boylik va toʻliqlik namunasi; quyosh nurlari donga oʻxshaydi, bu moʻl-koʻllik va farovonlik asosidir; burgut asrlar davomida qozoq qabilalarining bayroqlarida paydo boʻlgan va erkinlik, kuch va kelajakka parvozni ifodalaydi. Bayroqning kengligi uning uzunligiga 1:2 nisbatda.

Ranglar sxemasi	Moviy osmon	Oltin
Pantone	3125 U	102 U
CMYK	100-13-0-20	0-22-94-0
HEX	#00AFCA	#FEC604
RGB	0-175-202	254-197-12

Simvolizm

Oltin va koʻk ranglar sobiq Sovet bayrogʻidan meros boʻlib oʻtgan bolgʻa va oʻroqdan olingan oltin va bayroqning pastki qismidagi koʻk rangli chiziqdan iborat edi. Naqsh qadimgi xonlik va qozoq xalqining sanʼati va madaniy anʼanalarini ifodalaydi. Moviy fon qozoq xalqining tinchligi, erkinligi, madaniy va etnik birligini, shu jumladan hozirgi aholini tashkil etuvchi turli turkiy xalqlar, jumladan, qozoqlar, tatarlar, uygʻurlar, oʻzbeklar, shuningdek, hind-yevropa xalqlarining ahamiyatliligini anglatadi. Quyosh hayot va energiya manbai hisoblanadi. Shuningdek, u boylik va farovonlik ramzidir; quyosh nurlari toʻkinlik va farovonlik asosi boʻlgan dasht donining ramzidir.

Turli qozoq qabilalarining xalqlarining asrlar davomida bayroqlarida oltin burgut boʻlgan. Burgut davlat qudratini ifodalaydi. Zamonaviy Qozogʻiston xalqi uchun burgut mustaqillik, erkinlik va kelajakka parvoz timsoli hisoblanadi.^[1]

Tarixi

Qozoq Xonligi

Qozoq xonligi bayrogʻining foni moviy boʻlib, markazida oq cheksiz tugun va uchta oq 5 qirrali yulduz joylashgan edi.

Tasvirlangan bayroq baʼzan xonlikka aloqador emas deb hisoblanadi. Bayroqda tasvirlangan bezak boshqa turkiy mamlakatlarda kuzatilmaydi, bundan tashqari unda buddist va hinduizm madaniyatida ishtirok etadigan cheksiz tugun tasvirlangan, qozoqlar esa asosan musulmonlar edi.

Garchi bezak qozoqlarga tegishli boʻlmasa-da, u hali ham qozoq madaniyatida ishtirok etadi. Baʼzi tarixchilarning taʼkidlashicha, bu bezak xitoylar, oyrotlar yoki jungarlar bilan savdo qilish orqali qozoqlarga yetib kelgan boʻlishi mumkin, chunki qadimgi turklar va xitoylar yaqin aloqada boʻlishgan.^[2]

Rossiya imperiyasi

1882-yilda Rossiya Qozoq dashtiga bostirib kirgach, Qozoq xonligi barham topdi. Qozoq yerlari viloyatlarga boʻlingan va ularning barchasida Rossiya imperiyasi bayrogʻidan foydalangan.

Oʻrta Osiyo qoʻzgʻoloni

1916-yilda Rossiya Markaziy Osiyo musulmonlaridan rus harbiy kuchlariga qoʻshilishlarini talab qildi. Rossiya mustamlakachi rejimi va iqtisodiy beqarorlik Markaziy Osiyo qoʻzgʻoloniga olib keldi. Qozoqlar orasida Amangeldi Imanov yetakchi vakil edi. U sariq matnli qizil bayroqdan foydalangan; yuqori chap tomonda koʻk yarim oy; qizil fonda birlashgan koʻk kamon, nayza va bolta.

Bayroqdagi matn arab alifbosida, chunki qozoq yozuv tizimi 1929-yilgacha arabcha boʻlgan. Bayroqdagi matnda shunday deyilgan: "Jangchi sardor Amangeldi botir bayrogʻi " (Qozoq tilida „botir“ qahramon degan maʼnoni anglatadi).

Alash muxtoriyati

Birinchi jahon urushi paytida Rossiya holdan toyganligi sababli urushga tayyor emas edi. Bu mamlakatda oziq-ovqat tanqisligi va inflyatsiyaning oqibatida edi. Iqtisodiy beqarorlik tufayli boshlangan birinchi inqilob qozoq elitasining Alash partiyasini tuzishga va hozirgi Qozogʻiston hududida oʻz muxtoriyatini tashkil etishiga olib keldi.

Qozogʻiston davlatida kelishilgan bayroq yoʻq edi, biroq avtonomiyada shaxsiy bayroqlar taklif qilingan edi. Alixon Bukeyxon va Barlibek Sirtanov birgalikda yashil, sariq, qizil chiziqli va yuqori chap tomonda sariq yulduzli oq yarim oy tasvirlangan bayroqni taklif qilishdi.^[3] Chiziqlar yoʻnalishi koʻrsatilmagan. Baʼzan aholi Alash aʼzolari tomonidan nashr etilgan Qazaq jurnalining logotipidan Muxtoriyat bayrogʻi sifatida foydalandilar. Ushbu bayroqda oq fonda sariq rangli oʻtov tasvirlangan.

Alash muxtoriyatining koʻp qoʻllanadigan bayrogʻi qizil fonda yulduzli sariq yarim oydir, biroq bu bayroqdan foydalanish haqida hech qanday dalil yoʻq.

1917-yildan 1920-yilgacha Alash muxtoriyati
Ikkinchi versiya
1918-yilda tilga olingan Alash muxtoriyatining bayrog'i
Alash muxtoriyatining taxminiy bayrog'i

Sovet Qozogʻistoni

Rossiya fuqarolar urushida bolsheviklar gʻalaba qozonganidan soʻng Sovet hukumati Alashni taqiqlab qoʻydi va Qozogʻiston ustidan nazorat oʻrnatdi. 1920-yil oxirida Qozoq Avtonom Sotsialistik Sovet Respublikasi tashkil topdi.

Qozogʻiston ASSR bayrogʻining yuqori chap tomonida sariq chiziq bilan oʻralgan ikkita sariq matndan iborat edi. Matnlar KSSR deb yozilgan, yaʼni Qozogʻiston SSR va RF Rossiya Federatsiyasi aniqrogʻi Rossiya SFSR degan maʼnoni anglatardi.^[5]

1937-yilgacha Qozogʻiston Rossiyaning bir qismi edi, shundan soʻng ular avtonomiyaga ega boʻldilar va Ittifoq tarkibida oʻzlarining Sovet Respublikasini eʼlon qildilar va bayrogʻini oʻzgartirdilar. Bayroqning yuqori chap tomonida oʻroq va bolgʻacha tasvirlangan va uning ostida ikki tilda qozoq va rus tillarida respublika nomi tasvirlangan edi. 1929-yilda qozoq tilining yozuv tizimi arabchadan lotinchaga oʻzgarganligi sababli qozoq nomi lotin tilida yozilgan.

1940-yilda Qozogʻiston SSR bayrogʻi yana oʻzgartirildi. Bu galgi oʻzgarish qozoq yozuvining lotinchadan kirill alifbosiga oʻzgartirilgani boʻldi. Oʻroq va bolgʻa bayroqning chap tomonida joylashgan va matn belgining yuqori oʻng tomonida koʻrinardi. Birinchi Qozoq SSR matni qozoq tilida, ikkinchi matn esa rus tilida yozilgan. Bolgʻa va oʻroqning oʻzgarishini ham koʻrish mumkin, chunki bolgʻa oʻroqning markazida joylashgan va oʻroq biroz uzunroq.

Qozogʻiston SSR bayrogʻining oxirgi oʻzgarishi 1953-yilda sodir boʻldi, boshqa barcha Sovet respublikalari oʻz bayroqlarini qayta ishlab chiqdilar. Bayroqda oʻroq va bolgʻadan iborat boʻlib, uning ustida yulduzcha tasvirlangan va qizil fonda och koʻk rangli gorizontal chiziq mavjud edi. Bayroq Qozogʻiston mustaqillikka erishgandan keyin ham qoʻllangan.

Qozogʻiston Respublikasi

Gruziya, Belarus yoki Ukraina kabi boshqa postsovet davlatlaridan farqli oʻlaroq, Qozogʻiston Sovet Ittifoqiga qoʻshilishdan oldin oʻz bayrogʻiga ega emas edi. Shuning uchun Qozogʻiston 1992-yil 4-iyungacha Sovet bayrogʻini saqlab qoldi.

Qozogʻiston hukumati tomonida tashkil etilgan tanlovdagi taklif etilgan bayroqlar:

.

Eng yaxshi taklif etilgan bayroq Shaken Niyozbekovning ishi edi, bu hozirgi Qozogʻiston bayrogʻiga juda oʻxshash. Eng katta farq bezakning rangi: u qizil edi. Biroq oradan koʻp oʻtmay Niyozbekov bezak rangini sariq rangga oʻzgartirib, Qozogʻiston bayrogʻining soʻnggi versiyasini yaratdi.